Celem działania Muzeum jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr kultury o charakterze materialnym i niematerialnym należących do ludowego i historycznego dziedzictwa kulturowego Podlasia, a także prowadzenie działalności edukacyjnej upowszechniającej wartości związane z tym dziedzictwem.

Muzeum prowadzi działalność naukowo-badawczą oraz popularyzatorską gromadząc, konserwując, przechowując oraz udostępniając zbiory z zakresu etnografii i historii.

Muzeum prowadzi działalność w zakresie edukacji ekologicznej związanej z ochroną bioróżnorodności w ramach istniejącego w Muzeum Ośrodka Edukacji Ekologicznej Sokolarnia. 

Do zadań Muzeum należy w szczególności:

• gromadzenie zbiorów i materiałów dokumentacyjnych z zakresu prowadzonej działalności;
• inwentaryzowanie, katalogowanie i naukowe opracowanie zgromadzonych zbiorów i materiałów dokumentacyjnych;
• przechowywanie zgromadzonych muzealiów w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo;
• prowadzenie prac konserwatorskich;
• organizowanie wystaw stałych i czasowych;
• organizowanie i prowadzenie badań naukowych, w tym także terenowych;
• prowadzenie działalności edukacyjnej, wydawniczej i informacyjnej;
• udostępnianie zbiorów dla celów edukacyjnych i naukowych;
• publikowanie katalogów, przewodników po wystawach, wyników badań naukowych oraz wydawnictw popularnonaukowych z zakresu swojej działalności;
• zapewnienie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji;
• prowadzenie działalności związanej z Ośrodkiem Edukacji Ekologicznej Sokolarnia, a w tym zwłaszcza edukacji ekologicznej i hodowli ptaków;
• wspieranie działalności zespołów folklorystycznych i grup rekonstrukcyjnych.

Muzeum może realizować swoje zadania przez współpracę z krajowymi  i zagranicznymi instytucjami kultury, instytucjami edukacyjnymi i naukowymi, administracją rządową i samorządową, organizacjami pozarządowymi, mediami oraz innymi podmiotami.

Muzeum gromadzi w szczególności zbiory z zakresu:

• budownictwa ludowego – drewniane obiekty z terenów wiejskich i miejskich;
• etnografii – przedmioty stanowiące wyposażenie gospodarstwa wiejskiego, narzędzia i wyroby rzemiosł wiejskich, sztukę ludową;
• historii – archiwalne dokumenty rękopiśmienne i druki, dokumenty ikonograficzne;
• techniki – urządzenia i maszyny związane z gospodarstwem wiejskim, narzędzia i urządzenia związane z gospodarką leśną.